Dotknięta idzie, puszczona stoi.

W dalszym ciągu będę nawiązywał do siły matującej. Część przykładów zaczerpnąłem z bloga IA Geurta Gijssena An Arbiter's Notebook (dawniej za darmochę, obecnie dostęp płatny).

Tym razem przy okazji bierki dotkniętej i przekroczenia czasu.

Przykład skrajny:

Posunięcie oczywiście przypada na czarne. Dotknęły one króla ale ... spadła im chorągiewka (flagfall).Czy białe mają siłę matującą? Według mnie NIE. Po jedynym możliwym posunięciu królem powstaje martwa pozycja, czyli żadna ze stron nie może dać mata - również ta, która dysponuje czasem (białe). Remis.

Czarny dotyka pionka ale nie wykonuje posunięcia. Przekracza czas i ...

 Czy obowiązuje zasada dotknięta idzie?

4.3 Z wyjątkiem sytuacji przedstawionej w art. 4.2, jeżeli zawodnik będący na posunięciu dotknął stojącej na szachownicy, z zamiarem wykonania posunięcia:

a. jednej lub więcej spośród własnych bierek, to musi wykonać posunięcie pierwszą dotkniętą bierką, którą można wykonać posunięcie,

b. jednej lub więcej bierek przeciwnika, to wówczas musi zbić pierwszą dotkniętą bierkę, która może być zbita,

c. jednej własnej i jednej bierki przeciwnika, to wówczas musi zbić bierkę przeciwnika własną bierką. Jeśli to jest nieprawidłowe posunięcie, to musi wykonać posunięcie pierwszą dotkniętą bierką (jeśli może ona wykonać posunięcie) lub zbić pierwszą do tkniętą bierkę (jeśli może ona być zbita). Jeżeli nie można ustalić, która z bierek (własna czy przeciwnika) została dotknięta pierwsza, to wtedy przyjmuje się, że własna bierka została dotknięta wcześniej.

Czy po reklamacji przekroczenia czasu przepis 4.3 traci rację bytu? Według mnie jest nadal aktualny i po jedynie możliwym posunięciu:

• remis - gdy czarne przekroczyły czas (białe samym królem nie zamatują)
• wygrana -  gdy białe przekroczyły czas (czarne zamatują po promocji piona)

Przypomnę pozycję z Biuletynu Kolegium Sędziów PZSzach omówioną w BIULETYN IE INFORMACYJNYM NR 3/99 (pdf). Jest też na stronie Kolegium ZZSZach

Partia turniejowa, drugi etap gry, godzina na dokończenie partii.Zawodnik grający białymi wykonał posunięcie patujące (a6-a7) i nie odejmując ręki od bierki zareklamował przekroczenie czasu przez przeciwnika. Dotkniętą bierką nie można już jednak wykonać innego prawidłowego posunięcia, niż patujące.

W obu opiniach ekspertów nie znalazłem wzmianki o sile matującej zawodnika grającego białymi. A przecież jedyne prawidłowe (wg przepisów turniejowych) posunięcie mogące zostać wykonane to a6-a7 i powstaje końcowa pozycja - pat. Białe nie mają siły matującej, bo nie mogą dozwolonymi ruchami dać mata czarnemu królowi.

6.9 Except where one of Articles 5.1.a, 5.1.b, 5.2.a, 5.2.b, 5.2.c applies, if a player does not complete the prescribed number of moves in the allotted time, the game is lost by that player. However, the game is drawn if the position is such that the opponent cannot checkmate the player’s king by any possible series of legal moves.

6.9 Z wyjątkiem sytuacji sprecyzowanych w artykułach: 5.1.a, 5.1.b, 5.2.a, 5.2.b, 5.2.c, zawodnik, który nie zakończył wykonywania regulaminowej liczby posunięć w ustalonym czasie, przegrywa partię. Jednakże partię uznaje się za remisową, jeżeli w końcowej pozycji przeciwnik, za pomocą jakiejkolwiek serii prawidłowych posunięć, nie może zamatować króla zawodnika, który przekroczył czas.

Kluczowym zagadnieniem jest to, co znaczy any possible series of legal moves. Czy mamy na myśli przepisy artykułu 3 (posunięcia bierek), czy również 4 (wykonywanie posunięć).

Często spotykam się ze zdaniem, że można dokończyć posunięcie pomimo zasygnalizowania (prawidłowa reklamacja) przekroczenia czasu  (flagfall). W Niemczech nazywa się to zasadą Matt vor Klappe.

Posunięcie białych, chwytają hetmana i ... przekraczają czas co przeciwnik zauważył i (prawidłowo) zareklamował.

Jaką mamy pewność, że zawodnik postawi hetmana na d8 a nie na d7 lub nie pobije czarnej figury? Widziałem podczas turnieju (25/60+30'), że najpierw było klasyczne prowadzenie piona z prawidłowym broniącym królem, później został pionek promowany, a następnie zamiast mata dano pata - w chwili zakończenia partii obaj zawodnicy mieli po ponad 5 minut do kończ partii (w sumie ok. 12-13 minut). Poresztą jest ważniejsza kwestia: nie ma czasu nawet na postawienie hetmana na dowolne pole.

Przy prawidłowej reklamacji nie wystarczy krzyknąć czas. Należy wyłączyć zegar i chorągiewka przeciwnika ma być opuszczona, a zwycięzcy podniesiona.
Sędzia może stwierdzić przekroczenie czasu bez reklamacji zawodnika.